Танил биш буун дуу

Амар амгаландаа налгар назгай нь дэндсэн Гашууны голынхон түүхэндээ нэг хачин юм үзэв. Ямагт ганц гэрээр зөдгий нутагладаг аварга том хөлөөрөө “хөл” Бадгай гэж алдаршсан зожиг эр нэг шөнө гутлаа алдчихаж. Шивэр ханхлууллаа гэж эхнэрээ загнаад байхаар Бадгай зуны бүгчим шөнө хоёр аварга гутлаа сэврээхээр түрийгий нь салхи сөргүүлээд гэрээсээ нэлээд зайдуу тавьсан юмсанж. Өглөө босоод Бадгай гутлаа өмсөх гэтэл гутал нь алга. “Айл амьтнаас алс хол нутагт миний гутлыг хэн хулгайлдаг билээ?” гэж гайхах гэтэл дэргэд нь хөл Бадгайн аварга гутлаас том уу гэхээс багагүй хоёр муухай маахай хэвтэж байв. Бадгай тэр гутлыг шохоорхов. Аргагүй том хөлтэй хүний эд ажээ. “Үгүй ер, ертөнц дээр надтай адилхан хөлтэй хүн бас байдаг байжээ” гэж тэрбээр ижил хөлтнөө олсондоо баярлаад өмсөж үзэж суутал авгай нь гүйж ирээд, “Пээ яасан муухай том гутал бэ?” гэж дуу алдсанаа ам хамраа ханцуйгаараа таглан сэжиглэж, “Танихгүй хүний бузар гутлыг тайл. Яасан ойгуургүй барам бэ, чи чинь? Хөлөө угаахгүй бол чамтай цуг унтахгүй шүү” гэлээ. Тэгснээ нөгөө гутлыг эм хүний ов живээр эргүүлж тойруулж үзсэнээ Бадгайг нударч “Ул нь цоорхой гутлаа чиний бүтэн ултай гутлаар сольчихож. Чамаас бусад эр хүн ийм л айхтар зальтай байгаа юм даа” гэснээ нэгийг санав янзтай “Гутлынхаа улыг ингэж элээснийг бодоход явган оргодол манай гадаа ирсэн байна даа” гээд сэрэмжлэн ийш тийш сэлбэлзлээ.
Эзгүй нутагт харанхуй шөнө хэн ирж гутал сольж авав? гэсэн айдас ганц гэрийн эзэгтэй Бүжинхандыг зовоов. Орхисон гутлын нь тамтгаар шинжвэл тэр задарсан хулгайч биш ядарсан оргодол байж таарна. Хөөрхий ийм гутлын эзэн яаж олигтой явхав гээд өрөвдөж ч бас үзлээ. Ядаж тэдний ганц нохой нь зөнөөд саяхан үхсэн учир шөнө гадаа хүн ирэхийг мэдсэнгүй. Явган оргодол бол манайхаас холдож чадаагүй энүүхэн хавьд нуугдаж байгаа байх. Яадаг билээ? Шөнө дахиж ирээд хоолой огтолчих байх шүү. Бүжинхандыг ингэж түгшихэд хөл Бадгай тамхиныхаа утааг толгойгоо үзэгдэхгүй болтол багиулаад,
-Үгүй тэр бас азтай оргодол оо? Орхисон гутлаар нь бол түүний хөл багтах гутал манай суманд нэг ч байхгүй. Тийм том хөлтэй оргодол миний гуталтай харанхуй шөнө яаж таарав аа? гэж толгой сэгсрэн гайхаад өөрийг үл бодно.
Махчин шувуудаас айсан хэдэн болжмор гэр бараадан үе үе дэрхийн нисэхээс ондоо анир ганц айлын гадаа гарахгүй. Бүжинханд тогоотой сүүгээ юүвэлж, тогооныхоо ёроолын бор хусмыг хусаж аваад гадаа нэг чулуун дээр шороодолгүй эвтэйхэн тавив. Зөнөг нохой нь хусманд их дуртай сан. Тогоо хусах чимээнээр үүдэндээ ирж зогсоод сүүлээ годгонуулан чихээ сээтийлгэн толгойгоо далжигнуулан хорхой нь хүрсэндээ байж яддаг сан. Нохой нь үхсэнээс хойш өглөө яг энэ цаг мөчид хоёр хэрээ нисэн ирж, эзэгтэйн бэлдсэн хусмыг идэж сураад буй юмсанж. Хоёр хэрээ ч хусмаа зооглохоор нисээд ирлээ. Том хөлт оргодлоос айж байхад хоёр хэрээнээс ондоо хань болох амьтай голтой юм энэ эгцэгтэй өглөө үзэгдсэнгүй. Бүжинхандын сэтгэлээс хоёр муухай том гутал салдаггүй. Хөл Бадгай “Тэр мөн азтай оргодол оо?” гэж толгой сэрсэрч баахан тамхи баагиулаад, ярих шинэ соргог мэдээтэй боллоо гэж олзуурхаад, хонь хариулах нэрийдлээр ганц нэг айлаар бууж аяга тагш юм эргүүлэхээр яваад өгөв.
Бүжинханд үнээгээ сааж үхрээ бэлчээгээд, зэлээ цэвэрлэж, шар аргал дэлгэж баахан гойгроод эцэст нь тугалаа залж явлаа. Эргэн тойрон чив чимээгүй. Өрөм шиг шар тал налайна. Тэгтэл юу болсон гээч? Буун дуу тасхийж, эзэгтэй суун туссан боловч цус асгарсангүй. Чимээ нь үгүй налгар орчлонд буун дуу яасан аймшигтай цуурайтна вэ? Гэхдээ нэг л хачин танил биш буун дуу ойрхон тас хийснийг Бүжинханд хожуухан авч санав. Тарваганы арьс үнэд орж, анчид тэдний хаяаны тарвагыг агнадаг болсон юм. Тарвагачдын буун дуу Бүжинхандад танил болсон ажээ. Харин сая гэрийн нь хавьцаа дуугарсан буун дуу нэг л хачин танил биш, янзын буун дуу байв. Ганц гэр. Ганцаараа. Маажгий гутлын солио. Явган босуул?! Хэдий тайван нутаг ч гэлээ нэг л биш ээ. Айж үзээгүй, айж сураагүй эхнэр яахаа мэдэхгүй гайхаж, ойр орчмыг түгшүүртэй нүдээр тагнав. Танил биш буун дуу яах аргагүй гарсан боловч эзний нь бараа байдаггүй. Нэг л ёргүй. Явган оргодол ойрхон бүгчээд Бүжинхандыг ажиглаад ч буй юм шиг. Тэнэг хар хүнээ хэрэггүй явууллаа гэж танил биш буун дуу гарснаас хойш л санадаг гэж байгаа. Мөн ч цагаахан байна даа. Оргодол хулгай муу юм үзээгүй учир гэнэджээ. Ойр хавийн ганга судаг руу өнгийх гээд зүрхэлсэнгүй. “Том хөлт оргодол дэрсэн дунд хэвтчээд байгаа юм биш биз? Харганы ёроолд суугаад байна уу? Тарваганы нүхэнд орчоод толгойгоо дөнгөж цухуйлгаад намайг ажиглаад байвал би анзаарахгүй ш дээ. Тийм том хөлтэй хүн тарваганы нүхэнд арай багтахгүй байгаа” гэх мэт Бүжинханд олон янзаар эргэцүүлэв. “Шөнө унтаж байхад орон доогуур орж нуугдчаад, одоо гэрт хүнгүйг далимдуулаад тооноор буудаж, намайг зайл гэсэн дохио өгч байгаа юм биш биз?” гэж бодохоос сүүлдээ Бүжин гэртээ орж чадахаа болив.
Айсандаа гэрээ баахан тойрлоо. Чагналаа. Гэрт юу болж буйг бүү мэд. Гэртээ сэмхэн ойртоод чихээ туургандаа нааж чагнав. Шүүсэн аарцны шар ус шод шод дуслахаас ондоо чимээ алга. Үд өнгөрөв. Ойр хавьд айл байхгүй, хаачдаг билээ? Эцэст нь айсаар айсаар гэртээ орсон авч орон доогуураа шагайх нь бүү хэл тийшээ эгцэлж харж зориглосонгүй. Орон дороос нь аварга том хоёр хөлний арван хуруу дөнгөж цухуйгаад арваганаж байх юм шиг санагдаад горьгүй. Дэмий л цай уухаар халуун саваа сэмээрхэн автал дүүрэн халуун цайтай орхисон халуун сав нь хар аяндаа хага буудаж орхижээ. Нөгөө танил биш буун дуу нь халуун савны нь хачин дуу байсныг мэдэж Бүжинханд ганцаар хэрнээ ичиж, баярласандаа нүүрээ дарж байгаад аальгүйтэн хөхөрчээ.
Том гутлын эзэн гараагүй өнгөрсөн бөгөөд энэ явдлаас хойш хөл Бадгайн мал сүрэг зад өссөн тул Гашууны голынхон эзнийхээ сайнд мал нь өсөөгүй, тэр том гутлаас болж баяжсан гэж сэм үгсэх нь, нутгаасаа хүн алдаршихад атаархдаг зэлүүд нутгийн цөөвтөр хүний янзын зан хөдөлсөн болтой. “Гутал гэдэг дээшээ харсан сав. Тийм том гуталд мөн ч их буян багтана даа?” гээд саахалтынхан нь жөтөөрхөж, нэг хүүхэн эр нөхрөө хөл Бадгай шиг хөлтэй төрсөнгүй гэж загнасан сурагтай. “Том хөлтэй төрсөн бол том гутал хайж явсан оргодол Бадгайн гутлаас өмнө чиний гутлыг олж өмсөөд өдийд манайх баяжихгүй юу” гээд нөгөө хүүхэн хар хүнээ голж, инээдэм наргиан болсон түүхтэй.
Жилийн дөрвөн улиралд малынхаа аяыг дагаж ганц гэрээр нутгийн соргогт отор хийж явдаг айлын мал уг нь өсөхөөс ч биш өөр яалтай билээ.
2010-08-12