Хөрст дэлхий хөрсөө алдав. Сул шороо хөөрөн тэнгэр харанхуйлж, ээрэм тал нилдээ бүүдийнэ. Амьсгалах агаараар аманд нунтаг элс орж, араанд шажигнана. Нүүгэлтсэн шороон их мананд тэнгэр газрын савслага бүдгэрээд харагдахгүй шахам. Үл үзэгдэм савслагын бүдэг зураанд ганц явган хүний дүрс үе үе сүүтэлзэнэ. Хүчтэй салхинд Жийжээ эмгэн туйлдаж, байн байн сөгчинө. Гэвч тэр тэнхээ нь тачсан хоёр хөлөөрөө салхи хагалан зүтгэх ажээ. Очих айл яагаа ч үгүй, их хол. Манарсан хязгааргүй цөлд алсын уулс нэг үзэгдэж, нэг болих нь бүдэг бадаг. Энэ тоост хорвоод Жийжээ ганц ач хүүтэйгээ хоцорсон эмгэн. Ганц ач нь ганзагын наймаанд яваад сураггүй. Насны эцэст сэтгэлийн гүн хямралд унасан хөөрхий эмгэнийг өрөвдсөн нутгийн ахан дүүс ач хүүгий нь сургийг гаргах гээд чадсангүй. Аргаа барсан эмгэн өмгөр гэртээ дэмий л нохой хуцахыг чагнасаар өдөр шөнийг элээнэ. Тэсэхээ болихоор нутгийн өвгөн Чойгоор мэргэлүүлнэ. Чой хүүгий нь сайн явна гэж магтана. Санаа нь ч нэг хэсэгтээ ёстой амарна даа. Чой дандаа сайхан амлана. Элэгдсэн есөн зоосны жингэнээнээс ондоо горьдох горьдлого эл хуль нутгийн эмгэнд алга болжээ. Есөн зоос Жийжээг баярлуулах бол уу, яадаг бол? Ийнхүү Жийжээ тамираа шавхан шавхан шороо хуйларсан хүчтэй салхи зүсэн нүдээ анивчин сөрнө.
Чой өвгөн цэл залуугийнхаа их хачин хүн. Алдсан малаа эрээд олохгүй олон хоног тэнэж яваа ядарсан хүний царайг харахаараа Чой түүнийг өрөвдөөд, эрж яваа малы нь тэнд энд ойрхон байна лээ, би үзэж харсан гэж худал хэлчээд ер болдоггүй хөгийн этгээд. Ингэж худал залахад эрэлчин хүний царай ямар сайхан болдог гээч. Чой тэгж их баярласан хүний царай харах маш дуртай, тэгээд төрчихсөн хүн гэлтэй. “Өө манай адуу тэнд байна уу? Чи үзээ юү? Ямар сайн хэрэг вэ? За яамай яамай. Сэтгэл бүр нэг амарлаа” гээд малийтал инээж буй эрэлчний харцнаас ямар гоё гэрэл цацардаг гээч. Чой тэр гоё гэрлийг хүний нүднээс олж харж байж таашаал авдаг золигийн өвгөн. Тийм гоё гэрэл хүний харцнаас даанч зөөхөн цацрах нь харамсалтай. Нөгөө эрэлчин Чойгийн сургий нь гаргасан газар очиж үзнэ. Эрж яваа мал нь юу гэж тэнд байхав. Чой худал хэлсэн юм чинь. Чойг арай тэгж худал хэлж хорлохгүй байгаа гэж итгэсэн эрэлчин “Саяхан энд байсан гэсэн мал хаашаа орчихов” гээд тэр хавийн уул толгодын жалга сархиаг нэг бүрчлэн нэгжиж үйлээ барна. Эрэлчинг малынхаа худал сургийг мөшгөхөөс өрсөөд Чой уг нь “Би худал хэлсэн юм” гэж зориглон хэлбэл хэн хэндээ амар өнгөрөх сөн. Тэр хулчгар юм уу хаашаа юм бэ, тэгж чадахгүй. Хүнд худал хэлж, малы нь буруу эрүүлсэндээ Чой гэмшиж, сэтгэлээр унаад хоол цай хоолойгий нь давахгүй аль муугаа үзнэ. Нөгөө хүнийг алдсан малаа олон олтол нойргүй болчихно. Чой өөрийн энэ гайтай зангаасаа ичиж, үүнээс хойш түүнээс цааш больё гэж өөртөө андгайлах нь олон ч ядарч зүдэрсэн хүн дахиад үзвэл “За байз, энэ хүнд юу гэж хэлээд санаагий нь түр ч болохноо амараачихъя даа” гэсэн өвчин түүний ходоодноос өөдөө огшиж, тэр хүний санааг худлаа ч болохноо түр амраахгүй бол өөрөө үхэх гээд байдаг тийм янзын, нэг бодлын өвчтэй төржээ. Түүний энэ гажгийг хүн яаж ойлгох билээ. Энэ базаахгүй зангаасаа болоод “худалч, солиот, далан тасаг, хүн биш” гэх мэт аваагүй хоч түүнд байхгүй. Тэр ч байтугай, худал хэлж, малы нь буруу эрүүлсэн хүнд зодуулсан удаа ч бий. Тэглээ ч гэсэн зовсон зүдэрсэн хүн харуут түүний зовлон зүдэргээг хөнгөлөх сөн гэхээс байж сууж чадахгүй, ийм нэг янзын өвчнөөр өвчилсөн амьтан. Заримдаа эмчид энэ тухайгаа хэлэх юм билүү гэж Чой бодно. Гэвч эмчээс ичээд хэлж зүрхлэхгүй. Чой ч бас яахав. Авгай нь түүний өмнөөс үхэтлээ ичиж зовохыг яана. Чой авгайгаа өрөвдөөд дахиж яасан ч худал хэлэхгүй дээ гэж худал залсныхаа дараа өөртөө тангараг тавьж гэмших авч хэлсэндээ хүрч байсан түүх нэгээхэн ч үгүй.
Малаа буруу эрэх бага хэрэг байжээ. Эдүгээ нутагт нь зовж шаналсан улс яасан ч олшроов дээ? Хүний бараа харахгүй шахам бөглүү нутагт арга нь тасарсан хүмүүс Чой өвгөний солиотой занг мэдсээр байж, түүнийг гуйж мэргэлүүлнэ гээч. Өрөвч сэтгэл нь дэндсэн Чой өөрийгөө ямагт баллана. Шийтгэлтэй нь биш, цөвүүн цагт одоо яая гэхэв, мэргэлээд л мэргэлүүлээд л сууж байхаас. Харин өргөл барьц гэгчийг зэлүүд нутагт хэн хэн нь мэдэхгүй.
Тэнгэрийн аягүйд тоосон дундаас Жийжээ торолзон торолзсоор хачин өрөвдөм амьтан Чой өвгөнийд чүү ай иржээ. Чойгийн самган Жийжээг өрөвдөж тэнхрүүлэв. Жийжээ сураг тасраад хэдэн жил болсон ачийнхаа амар мэнд явааг мэдэх гэж тэднийд зүтгэж ирснийг бодохоос нулимс асгармаар. Чой мэргэллээ. Жийжээ амьсгал даран Чойгийн сахалтай хушууг ширтэнэ. Чой айлдаж байна: ач чинь гадаад оронд сайн сайхан явна! гээд самганаасаа халган түүн рүү харвал самган нь “уухайс даа” гэсэн маягтай толгой сэм дохин догиож байна. Чойд зориг орлоо. Юу ч гэж залсан ямар ч гэсэн самган нь буруутгахгүй юм байна.
Холоос зүдэрч ирсэн Жийжээ нэг л ханасан шинжгүйд Чой,
-Хүү чинь эрүүл саруул олз омогтой явна гэж туулаа. Жийжээ,
-За яамай даа. Санаа бүр нэг амарлаа. Чой минь миний сэтгэлийг дандаа ингэж амрааж байдаг буян нь дэлгэрсэн хүн. Холоос явган зүтгэж ирсний хэрэг ганц сайхан бүтлээ. Одоо би намар тийшээ хүйт орохтой уралдан ирж, Чойгоороо хүүгээ мэргэлүүлж санаа амарна. Тэгээд тэр эрчээрээ ирэх өвлийг сэтгэл амар даваад хойтон хавар өдийд дахин ирж хүүгээ мэргэлүүлнэ гэж ямар их итгэлээр баясана вэ? Жийжээгийн сэтгэлийг засахаар худал залсан Чой улам түгшиж, миний хэлсэн бүтэхгүй болчихвол яадаг билээ гэж айв. Гэвч түүний айдас юу ч биш санагдаж, “хорвоог ингэж туулах ч гэж дээ” гэж Жийжээг улам өрөвдөж, “алс холоос шороон шуурга сөрөн яаж явган зүтгэж энэ хүрч чадсан юм бол” гэхээс эмгэнийг бүр гүйцэд баярлуулахаар,
-Хүү чинь удахгүй маш гоё машинтай давхиж ирэх юм байна. Чи минь хариад цайгаа чанаад тайван хүлээж суу гэв.
Тэгээд “би юу хэлчихэв ээ?” гэж ухаангүй айжээ.
Чой нойр хоолноос гарав. Энэ удаа эхнэр нь түүний зовлонг амьдралдаа анх удаа мэдэрч, ханиндаа зовлоо. Чой тэсэхээ болиод Эмгэнт Сантын оргилд гарч өдөржин мөргөдөг болов. Юу гэж мөргөдөг вэ гэвэл Жиижээ эмгэний ганц ачийг гэрт нь ирүүлж хайрла гэж Эмгэнт Сантаасаа гуйна. Нүдээ анин өөрөө ч итгэж чадахгүй байгаа хүслээ биелүүлж өг гэж эргэн тойрон цэнхэртэх уул нуруудаас гуйна. “Тэнгэр бурхан минь. Лус савдаг минь. Жийжээг би хуурчихлаа. Би яасан том нүгэл тарчихав аа? Хүү нь үрэгдсэн бол хөөрхий эмгэний нүүрийг би яаж харах вэ? Эмгэнт Сант минь, Жийжээгийн ганц ачийг нутагт нь буцааж хайрла. Шаналсан эмгэнийг гэнэтхэн баярлуулаад өг, хайрхан минь! Жийжээгийн нүдэнд баяслын гэрэл асаагаад өгөөч. Ач нь миний билэгдсэнээр сайн сайхан яваад зөндөөн баяжаад ирээсэй. Тэгвэл миний сэтгэл ганц сайхан амрах сан” гэж Чой Эмгэнт Сантын чулуун овоог өдөржин мөргөнө. Чой Жийжээ чавганцын ачийг сайн яваа гэдэгт үл итгэнэ. Тэглээ ч гэсэн өдөр болгон уулын оргилд мацаж, шувууны сангаст будагдсан хүйтэн чулуунд духаа хөндүүрэлтэл мөргөсөөр хаврын хавсрагийг барлаа. Хөрсгүй өвсгүй болсон нутаг шороон тэнгист умбасан нь бүрхэг бүүдгэр агаад хүн амьтны нүдэнд жаргалын гэгээ асаах итгэл алдарна. Өөдрөг байж, өөдөө харъя,.. шороон тэнгэр.
Зуны сар гармагц хурмаст хэдэн дусал бороо хайрлаж, агаарт манарах нунтаг шороо бага зэрэг дарагдлаа. Амьсгалахад чийглэг агаарын үнэр амт “ийм байдаг билүү” гэмээр соргог.
Тэгтэл итгэмээргүй явдал боллоо. Жийжээгийн ач том жийптэй сүнгэнүүлж ирдэг байгаа. Жийжээ эмгэний ач Чой өвгөний зөгнөснөөр үнэхээр баяжжээ. Тэр бээр энэ нутгийн удам гэсэндээ бас янзын моньд аж. Эмээгээ гэнэтхэн баялуулна гээд сураг чимээ өгсөнгүй. Ач нь Жийжээг аваад хот руу явах гэнэ. Жийжээ хотод ачийнхаа харшид амьдрах болсноо Чойд хэлэхээр бэлэг сэлттэй айлчилж ирэв. Жийжээ баярласандаа Чой өвгөний өвдөгийг тэвэрч,
-Чи яасан мэргэн хүн бэ? Чи яасан буянтай хүн бэ? Чи дан биш давхар хүн шүү! Чи хүн биш бурхан байх шүү! гэж уйлахад, хүн баярлуулах донтой Чой өвгөн хөөрсөндөө уйлахгүй яах сан билээ.
Насны эцэст өвгөн Чой анх удаа өөрийнхөө зөвийг батлаж чадав.
-Хүний нүдэнд нэг гоё гэрэл байдаг. Түүнийг асааж чадвал бүх юм сайн сайхан болох юм шүү дээ гээд Чой Жийжээг сэм нударч суув.
Бороо дахин орлоо. Бүр зүсэрсэн гээч. Хур буулаа гэж нутгийн олон баясав. Элс тоос ч дарагдлаа. Харин Чой “Газар дэлхий дахин хөрсжиж, монгол ногоо дэлгэрдэг бол уу, дан шарилж-хогийн ургамал Монголын тал хөндийг эзэлдэг бол уу, яадаг бол? Үр үндэсгүй болчихсон нутаг сэргэдэг бол уу, яадаг бол? Жийжээгийн ач хүү хотод харштай нь үнэн бол уу, худал бол уу?” гэж эргэлзээд нэг л таагүй. Тэр бээр дахин худал хэлэхэд бэлэн явах шиг. Жийжээн явдлаас хойш хүн бүрийн нүдэнд баяслын оч асаах түүний өвчин даамжирч буй янзтай.
2010-04-03
No comments:
Post a Comment